ni honeybunch19
I. Ang Bituin Ng Casa Catalina
Taong labing siyam na libo pitumpu’t siyam, sa isang bahagi ng Maynila sa bansang Pilipinas ay matatagpuan ang isang mundong taliwas sa mga kaganapan sa labas ng lipunan.
Panahon ng Batas Militar at bawat tahanan, gusali, maging mga kalye ay tahimik at tila dinaanan ng karo ng patay. Subalit, may ilang lugar na nananatiling buhay at patuloy sa kasiyahan.
Kabilang na ang isang bahay aliwan na dinarayo ng mayayamang parokyano dahil sa serbisyong malaya nilang nakakamtan kapalit ng salapi at pabor mula sa kanilang pamilyang malapit sa kasalukuyang administrasyon. Sa loob nito ay mausok at madilim ang kapaligiran. Maliban sa liwanag ng dilaw na hanay ng bombilyang nakapalibot sa entablado ay wala ng iba pang ilaw sa maliit na tanghalan ng Casa Catalina.
Casa Catalina, dito sa makasalanang lugar na ito natagpuan ni Lucrezia ang matagal na niyang hinahanap.
Sa kabila ng pangungutya at pag-alipusta ng marami sa kanyang pagkababae;
Sa kabila ng kababuyan at kahalayang niyayakap niya tuwing gabi;
Sa maraming beses na kinailangang isanla niya ang kanyang katawan kapalit ng pananatili sa lugar na iyon;
Hindi siya kailan man susuko! Hanggat hindi dumarating ang takdang panahon, mananatili siya sa Casa Catalina.
Ngayong gabi, oo, ngayong gabi nga. Dumating na ang pagkakataong kanyang inaasam. Ang dalawang taon na kanyang binuno sa pagpapakahirap ay malapit ng natuldukan.
Dahil sa pagbabalik ng isang taong matagal na niyang hinihintay. Oo, ito nga! Ang hayop na berdugo ng Santa Filomena na kumitil sa buhay ng buong pamilya ng dalaga.
Hanggang ngayon ay sariwa pa sa kanyang isip kung paano nila pinatay, binaril sa bunbunan ang bawat lalaking kanilang makursunadahan.
Hinding hindi niya malilimutan ang mukha ng taong walang ibang ginawa kundi masdan lamang kung paano kit’lin isa isa ng kanyang mga unipormadong tauhan ang lahat ng kalalakihan sa kanilang baryo;
Kung paanong pilahan upang halayin ang bawat kababaihang kanilang matipuhan sa harap mismo ng bangkay ng kanilang mahal sa buhay.
Bata, matanda, wala silang pinatawad! Maging siya. Lalo na siya.
Sapagkat ang halimaw na lalaking iyon mismo ang siyang nagwasak ng tuluyan sa kanyang pagkatao. Ang mukha at katawan niyang balot ng tilamsik ng dugo ng kanyang ama na wala ng buhay sa kanyang paanan ay hindi naging hadlang upang patuloy siya nitong pagsamantalahan.
Hanggang ngayon ay tila rinig pa rin ni Lucrezia ang alingawngaw ng putok nang barilin mismo sa kanyang harapan ang kanyang ina na halos mapaos sa paghiyaw sa pakikiusap na huwag ng idamay pa ang kanyang anak.
“Putangina! Ang sarap ng sariwa!” ang paulit-ulit pang sambit ng walanghiya! Walang patumangga, tila demonyo ang pagmumukha ng lalaking sarap na sarap habang siya naman ay hirap na hirap.
Ano ba naman ang kanyang magagawa sa kanyang kahinaan? Wala, kundi ang lumuha at sumigaw sa sakit na dulot ng bawat ulos sa duguan niyang pagkababae, bawat kadyot ay tila espadang humihiwa sa kanyang kalamnan, kasabay ng marahas na pagdamdam sa kaniyang dibdib – hindi pa man ay nalaspag na sa ilalim ng makalyong kamay na walang sawang lumalamas, lumalapirot, kunakalmot at pumipiga sa gadakot na kaumbukan.
Walang kasing sakit, nakatutulig taingang lanit, hindi na niya nabilang kung ilang ulit siyang pinanawan ng ulirat, upang magising lamang na patuloy pa rin ang bangungot na kanyang nararanasan.
“Pagsisisihan nilang hindi nila ako pinatay!” pangakong hanggang ngayon ay kanyang iniingatan.
Dahil ako, ako ang tatapos sa lahat ng maliligaya nilang araw! Simula sa araw na ito.
Naghuhumiyaw ang kanyang isipan, habang matindi siyang binabayo ng kanyang kapwa torero sa ibabaw ng kama sa gitna ng entablado ng Casa Catalina;
Habang yumuyogyog ang mayaman niyang mga suso sa kanyang pagkakatuwad;
Tinitigan niya sa namumungay na mga mata ang lalaking nakaupo sa silyang pinakamalapit sa tanghalang kanyang pinagbibidahan. Halos hindi ito kumukurap sa panonood habang kinakangkang siya at minamasdan ng mga kalalakihang hayok sa laman.
Subalit ngayong gabi, wala siyang pakialam sa iba! Walang kuwenta ang salapi at kung anu ano pang regalong iaalok nila kumpara sa kanyang makukuha kung ang lalaking iyon ang kanyang maaakit, o mas tamang sabihin na maangkin? Dahil sa sandaling ito’y magkamaling tumikim ng kanyang mansanas na nakahain, hindi na siya makapapayag na ito’y makawala pa.
At alam niya kung ano ang gusto ng Heneral, kung anong klaseng laro ang paborito nitong pagkaabalahan.
“Ahhhhh! Putangina! Bilisan mo pa, ang sarap saraphhh! Ahhhhhh!” Nilakasan pa niya ang kanyang paghalinghing upang makarating sa tenga nitong tila panting na panting.
“Babuyin mo ako! Puta mo ako! Sige pahhh! Ahhhhh! Ang sarap saraph… Andiyan nahhhhhhhh!” Lahat ng ito ay binigkas niya patukoy sa lalaking kapalitan ng titig. Sa oras na iyon, walang ibang tao sa paligid…
Siya si Lucrezia, ang pinakamaningning na bituin sa lahat ng torera ng Casa Catalina;
Ito si Heneral Alandy, ang nag-iisang anak ng may-ari ng Casa at di magtatagal ay mahuhulog na sa kanyang bitag;
At si Brigido, ang dakilang ekstra sa palabas na ito.
Bawat bigkas niya ng mga salitang, “Putanginaaaaa mooooooh! Papatayin kitahhhh! Papatayin kita! Papatayin kitahhhhh! Hayuuuuup kahhhh!” sa isip ay ito ang kanyang sinasaksak!
Walang kasing sarap na damdamin ang lumukob sa bawat himaymay ng kanyang kalamnan nang dahil sa imaheng malinaw niyang nababalintatawan. Kasabay ng panginginig ng kanyang katawan at pagdaloy ng tamod sa kanyang magkabilang hita hudyat na tapos na ang mahalay na palabas, ay ang marahas na pagtindig nito sa kinauupuan. Walang sabi sabi, na ikinagulat ng lahat, tahimik itong lumakad palapit sa entabladong kanyang kinaroroonan.
Bang!
Bulagta sa kama ang duguan niyang kapareha.
Hinablot nito ang kanyang buhok subalit ni katiting na takot ay wala siyang nadama bagkus, unti unting sumilay ang ngiti sa kanyang mga labi at sinalubong pa ng halik ang nakaawang na nitong bibig – haling na haling, gigil na gigil, dila sa dila – makapigil hiningang eksena.
Tumigil ang pag-inog ng daigdig at sa kamang may bangkay, silang dalawa ay nagsagpong, laman sa laman, sagad hanggang kaluobluoban ng katawang nagbabaga sa kasabikan. Walang ibang maririnig kundi ang kanilang mga ungol na simbolo ng gloriang kanilang nadarama.
Matapos ang delubyo ng kanilang damdaming nag-aapoy, binuhat nito ang hubad niyang katawan at magkasama nilang tinahak ang landas palabas ng bulwagan. Bago sila tuluyang makalabas, lumingon ito sa kanyang mga tauhan…
“Linisin ninyo ang kalat na yan!” Makapangyarihan ang boses nito ng utusan ang mga alagad na naghanay sa kanilang daraanan.
“Yes, General!” nakasaludo pa ang mga hunghang.
Sa isip niya naman, “Tang’na ninyong lahat!” Darating ang araw na lahat sila ay pagbabayarin niya ng higit pa sa halaga ng mga buhay na kanilang utang.
Nalalapit na ang araw ng kanyang paniningil…
II. Pagkalunod
Tatlong buwan ang matuling lumipas. Parang kailan lang nang si Lucrezia ay pag-aari pa ng Casa Catalina.
Ngayon, pag-aari na siya ni Heneral Alain Alandy.
Mahirap ipaliwanag, subalit kasabay ng poot at paghihimagsik sa kanyang puso, ay ang ‘di maipaliwanag na kasabikan sa kakaibang mundong kanyang ginagalawan.
Oo, mundong puno ng karahasan at nababalot ng kamunduhan. Hindi man niya aminin, unti-unti ng nalulunod ang kanyang katauhan sa karimlan.
Kumbakit nga ba hindi niya kayang pigilan ang luwalhating nararamdaman sa tuwing magsasanib ang kanilang mga katawan – mas malagim ang kaganapan, mas matindi ang kaligayahan.
Bawat hagupit ng latigo sa hubad na katawan na kanyang maulinigan, ay tila malamyos na musikang kay sarap pakinggan;
Bawat panaghoy ng pagmamakaawa ng kahit na sinong nilalang ay tila kay tamis na nektar na nakakapaglaway;
Bawat liwanag na pumanaw sa mata ng kaawaawa ay singtindi ng bagyo kung maghatid ng dagundong sa kanyang puso;
At bawat tilamsik ng dugong kumapit sa kanyang balat ay katumbas ng libong boltahe ng koryenteng nagpapanginig sa bawat himaymay ng kanyang kalamnan.
Kulang!
Tila kulang pa.
Hindi niya maipaliwanag ang uhaw na nararamdaman. Sa kanyang harapan ay ang duguan at walang buhay na katawan ng isang babaeng hindi na makilala dahilan sa dami ng pasa at sugat na tinamo nito sa pagmumukha.
Kay ganda!
Napakaganda!
‘Di hamak na mas pa kaysa kanina nang ito’y nabubuhay pa.
Sumandali siyang humulagpos sa pagkakayakap kay Heneral at tila hinihila ang paang gumapang palapit sa bangkay.
Patindi ng patindi ang lansa ng dugong kanyang nalalanghap, ramdam ni Lucrezia ang pamamasa ng kanyang kepyas, ang pagtibok ng kalamnan sa bukana nito at ang pagtirik ng kanyang kambal-koronang sabik na sabik sa haplos, pisil at kagat.
Kasabay ng pag-ulos ng sandatang tigas na tigas mula sa kanyang likuran ay ang kanyang pagkasubsob sa dibdib ng babaeng ‘di gumagalaw.
Kusang lumabas ang kanyang dila upang lasahan ang dugong bumabalot sa utong ng babaeng kanilang pinatay.
“Uhmmmmmmm….” Putangina! Ang sarap ng malansa.
Pabilis ng pabilis ang pagkadyot ni Heneral mula sa kanyang likuran, “Ahhhh! Lucrezia, kakaiba ka talagang babae ka! Sige, ulitin mo pa. Nakakalibog kang tingnan!”
Hindi na siya kailangan pang utusan, walang tigil ang kanyang pagsipsip sa malamig at naninigas na mga utong. Sa tindi ng kanyang panggigigil ay halos maputol ang tuktok ng dibdib na kanyang nginangabngab.
“Uhmmmm, uhmmmm! Ang sarap! Ang sarap! Ang sarap!” Harurot sa bilis ang pagbarurot sa kanyang kaluban, sagad na sagad sa bubong ng kanyang sinapupunan.
Halos panawan siya ng ulirat sa patuloy na rurok na kanyang dinaranas, hindi humuhupa, bagkus tila may nais pang abutin – mas mataas, mas masidhi!
“Tanginahhhhhh! Ayaaaan nahhh! Malapit nahhhh! Putah! Putah! Putah kahhhhhhhh!” Nakahahalinang pakinggan, mabigat man ang mga katagang banggit ay batid naman niyang ito’y bunga ng kaytinding damdamin at langit na hatid ng makasalanang hapag na nakahain sa lupang pinagbuwisan ng buhay ng isang inosenteng nilalang.
Kasabay ng pagpulandit ng tamod nito sa kanyang sinapupunan ay ang paghagip ng kanyang kamay sa patalim na duguan. Wala sa sariling sinaksak niya sa tiyan ang babaeng nakahandusay ng paulit-ulit hanggang maubos ang kanyang lakas.
Matapos ang kapusukan, nang humupa na ang init, tulala si Lucrezia at ‘di halos makahinga. Ito na ba ang kanyang sarili? Hindi na niya halos makilala.
Marahil, oras na upang ang patalim na kanyang ginamit kanina lamang ay maitarak na sa puso ng hayop na kanyang kaulayaw. Kasabay ng pagtulo ng luhang hitik sa pait ay ang pagpapasyang simulan na ang misyong nakaatang sa kanyang balikat.
Kailangang magbayad ang dapat magbayad!
Bawat buhay na inutang ng berdugo at ng kanyang mga alipores ay katumbas ng isang taga sa kanilang katawan. Pitung galamay, at walong tao ang kailangang magbayad-kasalanan. Inunahan man siya ni kamatayan sa paniningil sa mga buwitre ng lipunan ay hindi makaliligtas ang salinlahing kanilang iniwan.
Isang ngiting puno ng kasiyahan ang sumilay sa kanyang duguang mga labi.
Bukas makalawa, sa pagsapit ng dilim ay kukunin na niya ang paunang bayad sa listahan ng may utang sa kanya at sa buong sambayanan. Pikit man ang mata ng hustisya, ang timbangang yinari sa bakal na kinalawang na sa pagpapabaya ng lipunan ang maghuhusga.
Kung may Diyos man na makakasaksi, patawad subalit, hindi na makapaghihintay ang kalawit ni kamatayan. Tinatawag na ang maysala sa hukay upang samahan ang maraming kaluluwang hindi matahimik sa paghihintay ng kanilang pagdating.
At siya, si Lucrezia Verganza ang siyang naatasang maghatid sa kanilang lahat sa kanilang huling hantungan.
Sa kanyang isip ay nakatatak ang ngalan at pustura ng bawat isang tao na siyang responsable sa malagim na kapalarang kinahinatnan ng mamamayan ng Sta. Filomena.
Turing man sa kanya ay isang mangmang sapagkat hindi nakapag-aral sa eskuwelahan, ay hindi nila batid, na kahit kailan ay wala siyang nalilimutan. Minsan niyang makita, habambuhay na niyang natatandaan – walang paaralan ang kayang magturo ng kaya niyang matutunan sa isang iglap lamang.
Leandro Crisologo – ang lalaking ginawang parang lata ang katawan ng mga lalaking magulangin sa kanilang baryo. Si Mang Pilo, Mang Karding, Mang Gaston at Padre Reyes, para silang mga baboy na ibinitin ng patiwarik sa sanga ng punong Balete bago pinagsanayang asintahin ng baril ng tarantadong militar.
Facundo Ramos – ang pinaka malupit sa lahat, sapagkat mano-mano nitong binasag ang bungo ng bawat babaeng natapos nitong halayin, kabilang ang kanyang pinsang si Analyn. Patay na ay lalo pang pinapatay, hindi tumitigil hanggat hindi durog ang bungong pinupokpok ng batong buhay.
Augusto Ver – hindi niya malilimutan ang nangingislap nitong mga mata habang patuloy ang pagkuha ng larawan sa mga kaganapan, ang magaspang nitong boses habang bumubuyo sa mga kasamang ituloy lang ang gawain at ang payat at maliit nitong uten na walang tigil na pinasusubo sa nga batang babaeng ni hindi pa nireregla at ang ilan ay hindi pa namamalit ng ipen. Apat, apat na batang babae ang namatay dahil sa hindi na makahinga sa pagkakasaksak ng kanyang sandata sa mga bibig na musmos pa!
Ang pinaka matindi?
Si Matang Lawin – iniligtas man nito ang kanyang buhay, hindi pa rin siya ligtas sa kasalanan, ano nga ba ang kanyang tunay na pangalan? Ah! Eduardo Ponce;
Si Madam Faust – ang Mama San ng Casa Catalina, ang babaeng nag tipon sa kanyang mga kababayang pinili ni Heneral na makaligtas sa karumaldumal na kamatayan upang isadlak lamang sa putikan, sa kababuyan, at pagkakitaan;
Si Mayor Diosdado Landicho – ang walang konsensyang pulitikong kasabwat sa krimeng naganap, ang Pontio Pilato ng Norte, Pwe! Durukutin niya ang mga mata nito ng buhay pa, mga matang ginamit nito sa pagluha kuno sa sinapit ng mga konstituwentong mga rebelde umano ang may gawa;
At ang pinaka hayop sa lahat…
“Alain, lalaki naman sa susunod ang ating paslangin!”
“Piliin mo kung sino Lucrezia, ha, ha, ha! Sino man ang iyong matipuhan, ibibigay ko sayo, sabihin mo lang. Halika rito, linisin mo ang burat ko… Yan, ganyan! Sipsipin mo ng husto, wala kang kasing husay sumuso…. ahhhhhhh!”
Habang dinidilaan niya ang dalawang bayag ay sinasalsal niya ang sandata nitong nagsisimula na namang tumigas. Patuloy na naglalaro sa kanyang imahinasyon kung paanong ang katawan nitong kanyang pinaliligaya ay sa bandang huli’y kanyang tatapyasin isa isa. Iniisip pa lamang niya ang tilamsik ng dugong magmumula sa ugat nitong patid ay tila nais na naman niyang magsilab sa init, “malapit na ang oras mo.”
III. Gulong Ng Tadhana
September 1980…
Halos bumaliktad ang sikmura ng tatlo sa apat na pulis na naatasang mag-imbestiga sa insidenteng naiulat sa kanilang istasyon sa kabayanan. Sa pinakaliblib na bahagi ng Bayan ng Balibago, doon sa pinakadulong barangay na kinukulong ng dalawang bundok na matikas ay matatagpuan ang Sta. Filomena.
Isang dekada na ang nakalilipas simula nang ang baryong iyon ay maging kontrobersyal dahil sa kahilahilakbot na pangyayaring hanggang ngayon ay sariwa pa sa alaala ng mga katatandaan, lalo na ng mga nakatira sa kanugnog-bayan.
Kinatatakutan pa rin sa ngayon ang baryo ng Sta. Filomena. Usap usapan na kapag malalim na sa gabi at walang buwan ay mauulinigan ang kakaibang panaghoy na nagmumula sa magubat na bahagi ng baryo – bahaging naging silbing libingang bayan ng mga pinaslang na taga baryo, sampung taon na ang nakararaan, silang mga naibaon sa lupa ng walang lapida na pagkakakilanlan.
Mangilanngilan na lamang ang nananatili sa lugar, kung hindi dayo mula sa ibang bayan ay mga kamag-anakan ng mga nakaligtas sa masaker na naganap sa lugar. Sa talaan ay wala pang tatlong daan ang residente dito at lahat ay nangagtipon ang kabahayan sa sitiong nasa bukana ng barangay malapit sa kahanggan nitong isa pang baryo, ang Sta. Elena.
Halos walang nagagawing tao sa magubat na bahaging kinaroroonan ng mga bangkay na aksidenteng natagpuan ng ilang kalalakihang nagbayanihan sa paghahanap sa nakawalang inahing baboy ni Mang Kardo, ang Kapitan Del Bario ng lugar. Sa kanilang pagsunod sa bakas na iniwan ng apat na mapuputik na paa ng hayop, ay narating nila ang pusod ng sukalan malapit sa ilog, kung saan nila natagpuan ang bulogan na sige lang ang pagngudngod sa tumpok ng mabaho, nilalangaw at inuuod na mga kalamnan.
Sa hinuha ni PO3 Antonio Oberoi, ang hepe ng mga Imbestigador ng pulisya, ay tatlo hanggang apat na katao ang nagmamay-ari ng isang tumpok na mga agnas na bahagi ng katawan. Hanggat hindi nakukumpirma, ay hindi siya makasisiguro sapagkat, sa ngayon, hindi pa tiyak kung ilang pares ng mga paa at kamay ang kasama sa timbon.
Bakas sa mukha ni Antonio ang pagpipigil na mapasuka. Nakasusulasok ang amoy at makabaliktad-sikmura ang tanawing nasa kanyang harapan. Sa loob ng walong taon niya sa serbisyo ay ngayon lamang siya nakaranas at personal na nakasaksi ng ganoong tanawin. Ano ba naman kasi ang uri ng krimen na kaniyang naiimbestigahan? Kung hindi sa mangilan ngilang insidente ng nakawan, away mag-asawa, babag-lasing at iba pang maliliit na kaso ay wala ng iba pang kaganapan sa Bayan ng Balibago, at kung may patayan mang nagaganap ay hindi naman sing tindi ng ganito.
Mukhang mahihirapan siyang hanapan ng kalutasan ang kasong kanyang kinakaharap. Bukod sa tila naka-ilang araw na bago pa matagpuan ang mga bangkay at sa kawalan ng saksi sa krimen ay may kakulangan pa rin ang kanilang yunit sa kagamitang makatutulong upang mapagsino ang mga biktima – lalo’t higit, sapagkat sa dinamirami ng piraso ng bahagi ng katawan, ni isang ulo ay wala siyang nababanaagan.
“Diyos na mahabagin!” mahina niyang sambit kasabay ng ‘di maiwasang pag-aantanda ng krus. Sa sulok ng kanyang mga mata ay nakita niya ang kalmadong hitsura ng ika-apat at pinaka matanda nilang kasamahan, si Sarhento Eduardo Ponce o mas kilala sa taguring Matang Lawin dahil sa husay nito sa pagbaril. Hanggang ngayon ay walang nakadadaig sa tala nito sa pagka-asintado. Nakapagtatakang sa edad nitong limampu’t lima ay nananatili itong hindi nagmimintis, malayo man o malapit ang target. Isa ring palaisipan kumbakit sa taglay nitong kakayanan ay hindi ito umuusad sa pagiging sarhento at nagtityagang madestino sa liblib na bayan ng Balibago.
“Naniningil na ang kapalaran…” ang tila wala sa sariling wika nito.
“Ano kanyo?” tanong niya rito, “Anong ibig ninyong sabihin Sarhento? May alam po ba kayo sa krimen na ito na hindi namin nalalaman?”
“Sinong makapagsasabi Antonio? Kung ano ang inutang, siya ring kabayaran. Walang kasalanan ang hindi pa siningil ng tadhana, tatandaan mo yan.” Pagkaturan, ay binaybay nito ang daan patungo sa silangang bahagi ng lugar, sa direksyon palapit sa malabay na puno ng Balete.
Tumigil ito sa paghakbang, at kasabay ng pagpupulasan sa ere ng kumpol ng mga ibong kulo-kulo ay tumingala ito na tila ba may tinititigan sa likod ng malapad na katawan ng puno.
Sinundan niya ito upang alamin kung ano nga ba ang nakaagaw ng atensiyon nito.
At sa tanawing tumambad sa kanya, kinilabutan siya ng sobra – isang hubad na katawan ng lalaki ang nakabitin ng patiwarik sa isang sanga, tadtad ng saksak ang katawan nito at wala ng mga mata. Mas matindi ang amoy ng pagkabulok sa bahaging iyon sapagkat hindi kalayuan dito ay katawan naman ng isang lalaking basag na basag ang bungo, sa ‘di kalayuan ay isang batong buhay na sinlaki ng ulo ng isang sanggol ang may bakas ng natuyong dugo, utak, anit at buhok.
“Que barbaridad! Sinong walang konsensya ang may gawa ng lahat ng ito?” napapalatak niyang wika.
“Marahil yaong taong ninakawan rin ng katinuan at kinabukasan, nilang mga walang itinagong awa saan mang sulok ng kanilang katauhan…” matalinhaga nitong sagot sa kanyang tanong.
Tuluyan ng bumaliktad ang kanyang sikmura sa sumunod na nakita…
Ilang hakbang mula sa kanilang kinaroroonan, malapit sa malagong damuhan ng kampupot ay nakabuyangyang ang hubad na katawan ng isang babaeng halatang hinalay muna bago pinatay. Hindi na rin mahilatsaan ang mukha nitong binakbakan ng balat, tadtad rin ng paso ng sigarilyo ang katawan nito, tapyas ang mga utong at sa pagkakababae nito ay isang kutsilyo ang nakatarak papasok sa butas, sagad hanggang kalooblooban.
…At sa unang pagkakataon, simula ng maging isang alagad ng batas ay naisuka ni Antonio ang lahat ng laman ng kanyang bituka.
Tinapiktapik ni Matang Lawin ang kanyang likod bilang tanda ng simpatiya. Subalit ang iniwan nitong salita ay mas lalo pa yatang nagpalala sa pakiramdam niyang patang pata…
“Hindi maglilipat linggo, makikita mo akong patay at wala ng dila, sa banda roon.”
Itinuro nito sa kanya ang hilagang bahagi ng kanilang kinatatayuan, kung saan matatayog ang mga punong niyog na katunayan ng kanilang katandaan, “At ‘pag nangyari ‘yon, huwag mong isiping ako’y biktima, sapagkat tulad rin ng mga bangkay na naririto ngayon, ako rin ay may sala at panahon na upang ang dugo ko’y pumatak sa parehong lupang pinagkautangan ko ng mga inosenteng buhay.”
Habang papalayo ito sa kanya pabalik kung saan naroon ang mga kasamahan nila, ay nabuo ang isang hinala sa kanyang gunita…
Verganza!
Tbc…